Confessioneel tijdperk, of Reformatie en Contrareformatie

Gisteren en vandaag ben ik bezig geweest met een hoofdstuk over ‘kerk en religie in het confessionele tijdperk’, oftewel: de tijd van de reformatie en contrareformatie. Een van de kernpunten van dat hoofdstuk is dat de termen ‘Reformatie’ en ‘Contrareformatie’ een verkeerde indruk wekken, alsof de Reformatie een volstrekt nieuwe uitvinding was, en alsof de Contrareformatie alleen een reactie daarop was. In het hoofdstuk wordt betoogd dat er veel meer overeenkomsten waren dan verschillen in die twee bewegingen.

Keuze
Nu kan ik daar voor een groot deel wel in meegaan. De hele maatschappij veranderde enorm, de rol van godsdienst in het dagelijks leven en in de staat, was vrijwel overal onderwerp van discussie. Maar toch kan ik mij er niet helemaal in vinden. Volgens mij komt die roep dat er meer overeenkomsten dan verschillen waren, voor een groot deel doordat de onderzoekers die in dit hoofdstuk aan het woord zijn, een onterecht grote afstand van de geschiedenis hebben genomen, en de inhoudelijke verschillen minder belangrijk achten dan de politieke (m.i. zeer uiterlijke) vormen waarin die verschillen werden gegoten. Volgens mij is dus de keuze van invalshoek bepalend of je nadruk legt op de verschillen of de overeenkomsten.

Het kan best verhelderend zijn om de overeenkomsten en de verschillen allebei te wegen; wellicht is er ook wel teveel eenzijdig naar gekeken. Maar uiteindelijk laat de waardering van het ‘confessionele tijdperk’ en de beschrijving ervan veel sporen zien van waar de schrijvers zelf staan: niet echt betrokken bij de inhoudelijke (theologische) punten (waarmee ik niet puur theoretische bedoel), maar meer bij de politieke uitwerking ervan, en de macro-sociale gevolgen.

Deze tijd
Dit hoofdstuk vond ik in die zin typerend voor deze tijd: post-christelijk, afstand en afscheid genomen van dat tijdperk, en daardoor er vèr bovenuitstijgend. Tegelijk doet het mij zeer, dat God en zijn hand in de geschiedenis zó gemarginaliseerd worden; en ergens zuur-vermakelijk, dat dagelijks op het tv te zien is dat die post-christelijke cultuur zo decadent en leeg is als het maar kan.

Dan ben ik liever ouderwets blij met Gods hand in mijn leven, en Gods koninkrijk als rode draad en verbindende factor met (ook) het verleden van Nederland en Europa.